Siyonizm kelimesine temel teşkil eden “Sion” sözcüğü, Hz Süleyman’ın Kutsal Mabedi (Yahudi literatüründe; Beyt Hamiktaş) inşa etmiş bulunduğu Kudüs'teki dağın ismidir. Siyonizm kelimesi ve ideali de buradan gelmektedir. Siyonizm idealini genel anlamda önce ikiye ayırabiliriz :
1. Milli Siyonizm
2. Dini Siyonizm.

Milli Siyonizm : İsrailoğulları tarihini ve ırkçılığını içine alır. Bu çerçeve içerisinde, örf, adet ve geleneklerin yaşatılması, "Eretz İsrael" denilen İsrail vatanının Filistin olarak kabul edilmesi ve sahip çıkılması gaye edinilir.

Dini Siyonizm : Milli duygularla bir bütünlük arzedecek şekilde ilham kaynağı olarak Yahudiliğin kutsal kitabı "Tanah"a dayanmaktadır. Tanah'a göre, Filistin bölgesi Yehova (Allah) tarafından İsrailoğullarına verilmiştir. Bu nedenle "Arz-ı Mevud", yani "Adanan Yurt" olduğuna inanılır.

Tarihi seyir içerisinde son olarak M.Ö. 332 yılında Büyük İskender'in Doğu seferinden sonra Yahudiler bağımsızlıklarını kaybettiler. M.S. 70 yıllarında Titus'un Kutsal Süleyman Mabedi'ni yıkmasından sonra da bir kısmı kılıçtan geçirilip, bir kısmı da esir pazarlarında satılarak dünyanın dört bir yanına dağıldılar. Böylece Yahudiler için uzun bir sürgün hayatı başladı. Bu arada dini liderler boş durmadılar ve bir yandan Yahudi dinini temellendirmek bir yandan da milli benliklerini muhafaza etmek için çalışmalar yaptılar. Bu dönemde sık sık Yahudileri kurtarmak amacıyla Mesihler görüldü. Zaman içerisinde bu çabalar, bir Yahudi Devleti fikrine dönüştü. Milli ve Dini Siyonizm bu aşamadan sonra, Siyasi Siyonizm ideali çerçevesinde birleştiler. Bir bakıma teorik düşünce pratiğe aktarıldı.

Sonuçta, dünyanın çeşitli bölgelerinde bazen birbirinden habersiz ve koordinesiz olarak çalışan siyasi Yahudi gruplar, Theodor Herzl tarafından toparlanmaya başlandı. Herzl, bu siyasi birlik çalışmalarına canlılık kazandırmakla kalmadı ve hepsinin aynı merkez, aynı finansman kaynakları ve hatta aynı lider çerçevesinde hareket etmelerini sağladı. Siyonist kongreler bu tarihlerden sonra toplanarak, dünyanın farklı bölgelerindeki siyonist teşkilatların temsilcileri topluca Yahudi Devleti düşüncesine yöneldiler. Önceleri çeşitli bölgelere kolonizasyon şeklinde olan bu siyasi birlik düşüncesi, en sonunda vaadedilmiş topraklara kaydı.

Theodor Herzl tarafından başlatılan Siyasi Siyonizm, kronolojisi :


1897 -  21 - 31 Ağustos tarihleri arasında Basle'de I. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlık ettiği toplantıya 202 temsilci katıldı. "Siyonizmin gayesi; Genel hukukun bir gereği olarak Filistin'i Yahudi halkının vatanı yapmaktır" denilerek, şu konularda karara varıldı.
A. Yahudi milliyetçiliği fikri kuvvetlendirilmelidir.
B. Her ülkede yasalara uygun olarak mahalli ve uluslararası teşkilatlar kurulmalı ve bu yolla tüm dünya Yahudilerinin organize edilmesi sağlanmalıdır.
C. Siyonizmin gayesine ulaşması için, gereken her yerde hükümetlerin muvafakatinin elde edilmesi için ön tedbirler alınmalıdır.
D. Yahudilerin zirai ve endüstriyel kolonizasyon yoluyla Filistin'e yerleştirilmesine çalışılmalıdır.

1898- 27 - 31 Ağustos tarihleri arasında Basle'de II. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlık ettiği toplantıya 349 temsilci katıldı. Bir kolonizasyon fonu tesis edilmesi önerildi. Bazı Siyonist grup liderlerinin itirazları sebebiyle, Siyonist organizasyon konusunda başka pratik bir çalışma yapılamadı.

1899- 15 - 18 Ağustos tarihleri arasında Basle'de III. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlık ettiği toplantıya 153 temsilci katıldı. Banka kurulması, kolonizasyon ve diğer birçok konuda görüş ayrılıkları çıktı.

1900- 13 - 16 Ağustos tarihleri arasında Londra'da IV. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlık ettiği toplantıya 498 temsilci katıldı. Yahudilerin Filistin'e göçleri ve kültür problemi üzerinde görüşmeler yapıldı.

1901- 26 - 30 Aralık tarihleri arasında Basle'de V. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlık ettiği toplantıya 358 temsilci katıldı. Herzl'in isteğine uygun olarak Yahudi Milli Fonu (Keren Kajemeth Leisrael) kurulması kararlaştırıldı. Chaim Weizmann ve Leo Motzkin yönetimindeki "Demokrasi Grubu" teşekkül etti.

1903- 23 - 28 Ağustos tarihleri arasında Basle'de VI. Siyonist Kongre toplandı. Theodor Herzl'in başkanlığındaki toplantıya 571 temsilci katıldı. "Uganda Kongresi" olarak bilinen bu kongrede Uganda'ya yerleşme fikri ve İngilizlerin ortaya attığı El Arish Planı ele alındı. Rusya Siyonistleri itiraz ettiler. 1882 yılından bu tarihe kadar Aliyah Vakfı tarafından Filistin'e 30 bin Yahudi göçmen yerleştirildi.

1905- 27 Temmuz - 2 Ağustos tarihleri arasında Basle'de VII. Siyonist Kongre toplandı. Herzl öldüğü için, Max Nordau'nun başkanlık ettiği toplantıya 497 temsilci katıldı. Uganda Projesinden vazgeçilerek, Filistin'de yerleşme için çalışılmasına karar verildi. David Wolfson başkanlığa getirildi. Zangwill'in başkanlığını yaptığı bir Siyonist grup ayrılarak, "Yahudi İskan Birliği" adı altında Yahudilerin dünyanın herhangi bir yerinde kolonize edilmesi için çalışmaya başladı.

1907- 14 - 21 Ağustos tarihleri arasında Lahey'de VIII. Siyonist Kongre toplandı. Max Nordau'nun başkanlık ettiği toplantıya 329 temsilci katıldı. Weizmann, Siyasi Siyonizm ile Pratik Siyonizmin birleşmesinden oluşan Sentetik Siyonizm fikrini ortaya attı. Filistin'e yerleşme şekilleri ve işçi meseleleri görüşüldü. Dr Arthur Ruppin yönetiminde Yafa'da bir Filistin ofisi kurulması kabul edildi.

1909 26 - 30 Aralık tarihleri arasında Hamburg'da IX. Siyonist Kongre toplandı. Max Nordau'nun başkanlık ettiği toplantıya 364 temsilci katıldı. Siyonist organizasyonun başkanı olan David Wolfshon'un hareket tarzı sert eleştirilere uğradı.

1911- 9 - 15 Ağustos tarihleri arasında Basle'de X. Siyonist Kongre toplandı. Max Nordau'nun başkanlık ettiği toplantıya 387 temsilci katıldı. Pratikçi Siyonistler olarak tanınan grup yönetimi ele geçirdi. Liderleri Otto Warburg, organizasyonun başkanı oldu. Görüşmeler ilk defa İbranice yapıldı. Dr Ruppin'in iskan konusundaki başarıları içine alan raporu okundu.

1913- 2 - 9 Eylül tarihleri arasında Viyana'da XI. Siyonist Kongre toplandı. David Wolfshon'un başkanlık ettiği toplantıya 539 temsilci katıldı. Bankacılar Filistin'deki organizasyonun metodları ve hareket tarzı üzerinde görüşmeler yapıldı. Dr Arthur Ruppin'in raporu okunarak, İbranice bir üniversite kurulması kararlaştırıldı.

1914- 1904 yılından bu tarihe kadar 35 - 40 bin civarında Yahudi Filistin'e yerleştirildi.

1917- İngiltere Yahudilerinin lideri Lord Rothschild'in gayretleri sonucunda İngiliz Dışişleri Bakanı Arthur James Balfour, Lord'a "Balfour Deklarasyonu" olarak bilinen şu mektubu gönderiyor;
"Saygıdeğer Lord Rothschild; Majesteleri Hükümetinin, arzedilmiş bulunan Yahudi Siyonizminin gayelerine iştirak ettiğini bildiren ve kabine tarafından da kabul edilen aşağıdaki deklarasyonu sunmaktan büyük memnunluk içindeyim :
'Majesteleri hükümetinin görüşü, Yahudi halkı için Filistin'de milli bir vatan tesis edilmesi, Filistin'de yaşayan toplumların medeni ve dini haklarına zarar vermeden gayesini gerçekleştirecek Yahudi toplumuna yardım edilmesi, diğer ülkelerdeki Yahudiler tarafından siyasi bir statüye kavuşturulması yönündedir.'
Şayet bu deklarasyondan Siyonist Federasyonu haberdar ederseniz, memnunluk duyarım. 2 Kasım 1917"
Aynı yıl içinde Allenby komutasındaki İngiliz ordusu Kudüs'ü işgal etti.


1919- Filistin'de Osmanlı kuvvetlerine karşı Weizmann, Faysal ve Amerikan kuvvetleri yanyana idiler. Osmanlılar çekilince, Weizman ve Faysal Filistin'in geleceği konusunda anlaştılar. Buna göre;
A. Filistin Arapları, İngiliz idaresinin garantisi altında idarede hür olacaklar.
B. Museviler de hür ve gelişmiş bir şekilde Siyonist Organizasyon tarafından yerleştirilmiş bulunacaklar.
C. Karşılıklı antlaşma ve konferanslar yürütülecek, iki taraf da İngilizlerin kontrolü altında yaşantılarını sürdürecekler. 3 Ocak 1919

1920- Londra'da bir konferans toplandı. Filistin Vakfı (Keren Hayesod) kurulması kararlaştırıldı. Weizmann, Siyonist organizasyonun başkanlığına seçildi.

1921- 1 - 14 Eylül tarihleri arasında Karsbad'da XII. Siyonist Kongre toplandı. Nahum Sokolow'un başkanlık ettiği toplantıya 512 temsilci katıldı. Jezreel Vadisi'nde toprak satın alınması kabul edildi.
Filistin Ekonomik Federasyonu (PEC), Filistin Musevi Kolonize Birliği (PİCA), Filistin Arazi Geliştirme Kumpanyası (PLDC) gibi teşkilatların etkinliği görüldü. Musevi asıllı Sör Samuel Filistin'de İngiliz Yüksek Komiserliğine tayin edilerek, çalışmaya başladı.

1923- 6 - 18 Ağustos tarihleri arasında Karsbad'da XIII. Siyonist Kongre toplandı. Nahum Sokolow'un başkanlık ettiği toplantıya 331 temsilci katıldı. Filistin konusunda "Yahudi Ajansı" adı altındaki Siyonist Organizasyon, Uluslar Topluluğu tarafından tanındı. 1918 yılında temeli atılan İbranice Üniversitesi'nin açılması kararlaştırıldı. 1919 yılından bu tarihe kadar Aliyah Vakfı tarafından 35 bin Yahudi Filistin'e yerleştirildi.
Weizmann ile antlaşma yaparak Türklerin karşısında yer alan Faysal, İngiliz mandası altındaki Arapları, Ürdün ve Lübnan ile birlikte Büyük Suriye projesi altında birleştirmeyi düşünüyordu. Weizmann ise, Paris'te yaptığı konferanslarda: "Nasıl İngiltere İngilizlerin, Amerika Amerikalıların ise Filistin de Yahudilerindir" diyordu. Cumhuriyetin ilanını takiben, Atatürk tarafından Türkiye'de Siyonizm yasaklandı.

1925- 18 - 21 Ağustos tarihleri arasında Viyana'da XIV. Siyonist Kongre toplandı. Kolonizasyon meseleleri görüşüldü. Ünlü terör örgütü Haganah, yeraltı grubu İrgun, işçi grubu Histadrut, arkadaşlık bağı teşkilatı Brit Shalom ortaya çıktılar.

1927- 30 Ağustos ve 11 Eylül tarihleri arasında Basle'de XV. Siyonist Kongre toplandı. Nahum Sokolow'un başkanlık ettiği toplantıya 281 temsilci katıldı. Aliyah Vakfı tarafından Filistin'e yerleştirilen Yahudiler içinde işsizlik başgösterdi. Haim Weizmann ve Arthur Ruppin tarafından organize edilen iskan ve işçi hareketi sert tenkitlere uğradı.

1929- 28 Temmuz - 10 Ağustos tarihleri arasında Zürih'de XVI. Siyonist Kongre toplandı. Nahum Sokolow'un başkanlık ettiği toplantıya 310 temsilci katıldı. Aliyah Vakfı tarafından işsizlik sorunu halledildi. Yahudi Ajansı'nın büyütülmesi ve güçlendirilmesi kararlaştırıldı.

1931- 30 Haziran 15 Temmuz tarihleri arasında Basle'de XVII. Siyonist kongre toplandı. Leo Motzkin'in başkanlık ettiği toplantıya 254 temsilci katıldı. Siyonist organizasyona yöneltilen tenkitlerden sonra, Revizyonist grup kongreden ayrıldı. Weizman istifa etti. Haim Arlosorof'un Kudüs'teki Siyonist organizasyonu yönetmesi şartıyla, Nahum Sokolow başkan seçildi. 1924 yılından bu tarihe kadar Aliyah Vakfı tarafından Filistin'e 82 bin Yahudi yerleştirildi.
İngilizler Ekim ayında manda idaresi ile ilgili bir "Beyaz Kitap" çıkardılar. Araplara hoş görünmeyi amaçlayan kitap, Yahudiler tarafından protesto edildi.

1933- 21 Ağustos 4 Eylül tarihleri arasında Prag'da XVIII. Siyonist kongre toplandı. Leo Motzkin'in başkanlık ettiği toplantıya 318 temsilci katıldı. Mashe Shertok, Kudüs'deki siyasi şubenin başkanlığına getirildi. Hitler ortaya çıktı.

1935- 20 Ağustos 4 Eylül tarihleri arasında Lucerne'de XIX. Siyonist Kongre toplandı. Haim Weizmann'ın başkanlık ettiği toplantıya 463 temsilci katıldı. Revizyonistler, Siyonist organizasyondan ayrıldılar. Henrietta Szold, Almanya'daki Yahudi çocuklarının kurtarılması için bir teşkilat kurulmasını teklif etti. Weizmann yeniden Siyonist organizasyonun başkanı oldu.

1937- 3 - 16 Ağustos tarihleri arasında Zürih'de XX. Siyonist Kongre toplandı. Menahem Ussishkin'in başkanlık ettiği toplantıya 527 temsilci katıldı. Peel Komisyonu tarafından hazırlanan paylaşma planı görüşüldü.
Peel Planına göre; Yafa, Tel Aviv İngilizlerce Araplara veriliyordu. Nazareth, Ramle, Beytullahim, Kudüs ise İngiliz mandası altında kalacaktı. Yahudilere verilen önemli bir yerleşme merkezi yoktu. Fakat, Faysal bu planı reddetti. İngilizlerin bu paylaşmada Araplara bu kadar tavizkar davranmasında Atatürk'ün dış politikasının ve Kudüs Müftüsü Emin el-Hüseyin'in gayretlerinin büyük tesiri vardı. Emin Hüseyin Türk asıllıydı ve Filistin topraklarında büyük ağırlığı vardı.

1938- Türkiye'de Atatürk'ün vefatının hemen ardından, 1938 Kasım ayının ikinci yarısında (İsmet İnönü döneminde), daha önce Atatürk tarafından kapatılan Mason locaları tekrar faaliyetine başladı.

1939- 16 - 25 Ağustos tarihleri arasında Cenova'da XXI. Siyonist Kongre toplandı. Menahem Ussishkin'in başkanlık ettiği toplantıya 527 temsilci katıldı. 1932 yılından bu tarihe kadar Aliyah Vakfı, Filistin'e 265 bin Yahudi'nin daha yerleştirilmesini sağladı. 1946- 9 - 24 Aralık tarihleri arasında Basle'de XXII. Siyonist Kongre toplandı. Haim Weizmann'ın başkanlık ettiği toplantıya 386 temsilci katıldı. Nazilerin Avrupa'daki Yahudilerin çoğunu öldürmesinin tesirleri görüldü.

1947- 29 Kasım tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda, Filistin'de bir Yahudi devleti kurulması teklifi kabul edildi.

1948- 1 Ekim'de "İsrail" adı altında, Filistin'de bir Yahudi Devleti birçok kurumlarıyla birlikte teşekkül etti.

1949- Türkiye'de iktidardaki CHP yönetimi, varlık vergisi yüzünden batıda itibar kaybeden Türkiye'nin kötü imajını silmek bahanesiyle İsrail devletini tanıdı.

Kaynak : Siyasi Siyonizm Tarihi, Dr Abdullah Manaz, s. 140 - 145.

Yazılar http://www.bilginet.com - Adresinden; Resimler Internetten derlenmiştir.